Święta Bożego narodzenia
Czując ducha świąt, który otacza nas z każdej strony chcemy się z Wami podzielić tym jak obchodzi się święta Bożego Narodzenia w Grecji. Okres świąteczny w Grecji, znany jako Dodekaimero (Δωδεκαήμερο), trwa od Wigilii, 24 grudnia, aż do święta Objawienia Pańskiego (Theofania; Θεοφάνεια), które przypada 6 stycznia. Choć Boże Narodzenie w Grecji jest uważane za bardzo istotny moment w roku, to nie przykłada się do niego takiej wagi jak do uroczystości Wielkanocy, które są dla Greków prawosławnych najważniejszym świętem
Święty Mikołaj
Początkiem grudnia ( a nawet i wcześniej ) każde dziecko w Polsce wyczekuje na przyjście świętego Mikołaja, który w wielkim worze przyniesie im ogromną ilość prezentów… ale nie w Grecji! Agios Nikolaos, którego święto obchodzone jest w Grecji 6 grudnia należy do jednych z najważniejszych i najbardziej czczonych świętych. Uważany jest za patrona żeglarzy, rybaków, mieszkańców wybrzeży oraz samej Grecji. Wiele wysp i nadmorskich miejscowości posiada kościoły i kapliczki poświęcone temu świętemu. Jego imię znajduje się również w nazwach portów, przylądków, łodzi, a nawet plaż. Warto jednak zaznaczyć, że Święty Mikołaj nie jest związany z obchodami Bożego Narodzenia w Grecji.
To kto przynosi greckim prezenty?
Do dzieci w Grecji przychodzi święty Bazyli ( Άι Βασίλης ) 1 stycznia, w Nowy Rok, czyli w dzień jego święta. Agios Vasilis, żył w IV wieku i jest zaliczany do grona Ojców Kościoła. Jego prace miały istotny wpływ na sformułowanie dogmatu o Trójcy Świętej. Znany był z wyjątkowej troski o ubogich, starszych oraz potrzebujących, co przyniosło mu przydomek „Wielki”. Właśnie jego troska o bliźnich oraz wpływy z zachodniej kultury sprawiły, że jest on kojarzony jako starszy Pan odziany w czerwony strój z białą brodą i wielkim workiem prezentów.
Wigilia
W Grecji Wigilia nie jest tak istotnym momentem tradycji jak w Polsce. Grecy nie mają zwyczaju gromadzenia się przy wspólnej kolacji. Dla mieszkańców Grecji najważniejszym dniem jest dzień Bożego narodzenia (Christoúgenna; Χριστούγεννα), który jest czasem spotkań i wzajemnych odwiedzin.
W tym dniu tradycją jest dzielenie przez głowę rodziny Chleba Chrystusa (Christópsomo; Χριστόψωμο) przy rodzinnym stole. Przygotowanie tego chleba jest tradycją, którą gospodynie traktują z wielkim szacunkiem. Zwykle ma on okrągły kształt, a na jego powierzchni znajduje się wyryty krzyż, otoczony ozdobnymi elementami z ciasta. Do wypieku Christópsomo wykorzystuje się najczęściej najlepsze składniki, takie jak mąka, woda różana, miód, sezam czy goździki. Chleb dzieli się na tyle części, ile osób jest w domu. Zanim rodzina przystąpi do dzielenia, głowa rodziny, trzymając chleb nad kominkiem, skrapia go oliwą i winem. Na greckich stołach świątecznych królują słodkie wypieki. Wśród najpopularniejszych przysmaków znajdują się melomakarona (μελομακάρονα) – kruche, kuliste ciasteczka z miodem, polewane syropem i posypane orzechami, a także kourambiedes (κουραμπιέδες), maślane ciasteczka oprószone cukrem pudrem. Często pojawia się również baklawa, składająca się z ciasta filo, przełożonego miodową masą z orzechami i polanego syropem. Z dań mięsnych na stołach przeważają jagnięcina, wieprzowina oraz pieczony indyk.
Uważajcie na Kalikantzari
W Grecji okres dwunastu świątecznych dni to czas, kiedy na powierzchni pojawiają się Kalikantzari (Καλικάντζαρος) – małe, karykaturalne istoty, które wychodzą ze swoich podziemnych jaskiń, by uprzykrzać życie mieszkańcom. Te zezowate, koślawe karzełki pojawiają się wszędzie, przynosząc ze sobą chaos. Choć sprawiają liczne kłopoty i utrapienia, nie wyrządzają nikomu krzywdy. Próbują uczestniczyć w świątecznych obchodach, ale nie w celu radosnego świętowania. Ich obecność charakteryzuje się hałasem i psotami – dosiadają zwierząt, są niezdyscyplinowane i usiłują dostać się do domów, często przez dziurkę od klucza lub szczelinę w drzwiach. Gospodynie szczególnie odczuwają ich obecność, ponieważ Kalikantzari rozrabiają w kuchni, kąpią się w oleju, rozsypują mąkę i cukier, a nawet powodują, że mleko kwaśnieje.
Kalikantzari to stworzenia, które w greckich tradycjach uchodzą za demony lub ludzi opanowanych przez zwierzęce instynkty. W niektórych regionach Grecji, w przeszłości podejrzewano, że chłopcy urodzeni w oktawie Bożego Narodzenia mają skłonności do stania się Kalikantzari. Dzieci te charakteryzowały się dużą ruchliwością, gwałtownością, krnąbrnością i nieposłuszeństwem, a także wpływały negatywnie na swoje rodzeństwo, a czasami były zdolne do wyrządzania im krzywdy.
Kalikantzari wyróżniają się niezwykłą zręcznością, dzięki której potrafią wspinać się po dachach i próbować dostać do domu przez komin. Aby temu zapobiec, domownicy rozpalają ogień w kominkach, a na sztorc ustawione polana otaczają wonnymi ziołami lub owocami. Często wieszają również dzwoneczki na kominku, które mają ostrzegać przed nadejściem tych niechcianych gości.
Drzewka świąteczne
Tradycją w Grecji jest ozdabianie statków. W greckich domach podczas świąt pojawiają się ozdobione kolorowymi światełkami modele statków, a w centrach miast, takich jak Saloniki, ustawiane są masywne konstrukcje w kształcie żaglowców. Symbolizują one znaczenie morza w życiu Greków oraz nawiązują do metaforycznego obrazu zmiany kursu w życiu po narodzinach Zbawiciela. Współcześnie, statki coraz częściej ustępują miejsca tradycyjnym choinkom, które stały się powszechnym symbolem świąt Bożego Narodzenia. W greckich domach przystrajanie zaczyna się bardzo wcześnie, nawet pod koniec listopada. Podczas dekorowania świątecznych ozdób, osoby często życzą sobie „tou xronou” (του χρόνου), co oznacza „za rok”. Wyrażenie to symbolizuje kontynuację tradycji, to wyraz nadziei na powrót i ponowne spotkanie. W podobny sposób Grecy zwracają się do siebie również na zakończenie każdego lata, wyrażając pragnienie ponownego spotkania w przyszłości.
Ogień
W Grecji z ogniem związanych jest kilka tradycji bożonarodzeniowych. W zależności od regionu Grecji mogą się one od siebie różnić. Na wsiach w rejonie Macedonii w przeddzień świąt, gospodarz wyrusza do lasu w poszukiwaniu Chrystusowego Drewna (Christóxylo; Χριστόξυλο), zazwyczaj są to oliwne lub sosnowe kłody. Pali się je przez dwanaście dni, w dokładnie wyczyszczonym kominku, wierząc że płomień tego drewna ogrzewa Jezusa narodzonego w betlejemskiej stajence.
Mieszkańcy Epiru, udając się z bożonarodzeniowymi życzeniami do teściów i sąsiadów, zapalają niesione w dłoniach polana. Tradycja ta odnosi się do legendy, według której wieśniacy, idąc, by oddać pokłon nowo narodzonemu Jezusowi, rozświetlili ciemność nocy światłem zapalonych gałęzi.
W Joaninie natomiast, do kominka wrzuca się liście laurowe i szyszki. Iskry, które przy tym powstają, symbolizują życzenia składane przez domowników w czasie świąt.
W przeszłości na północy Grecji w Wigilię istniał zwyczaj, w ramach którego najstarsza osoba w rodzinie zapalała w kominku pięć węgielków, z których każdy symbolizował inny produkt rolny, taki jak pszenica, jęczmień czy kukurydza. Jeśli do rana z któregoś z węgielków zostawał tylko popiół, interpretowano to jako znak, że dany produkt w nadchodzącym roku nie obrodzi. Z kolei węgielek, który nie spalił się całkowicie lub tylko tlił, był uważany za zwiastun urodzaju.
Kolędowanie
W przeddzień Bożego Narodzenia, Nowego Roku oraz święta Objawienia Pańskiego dzieci wędrują od domu do domu, grając na trójkątach, gitarze, akordeonie czy harmonijce, śpiewając tradycyjne greckie kalandy (κάλαντα). Każdemu z tych świąt przypisane są inne kolędy. Wizyta kolędników traktowana jest jako błogosławieństwo dla domu. Kiedyś dzieci za swoje występy były obdarowywane głównie słodyczami i suszonymi owocami, dziś częściej otrzymują monety.
Witamy Nowy Rok
31 grudnia, w przeddzień Nowego Roku (Paramoní Protochroniás; Παραμονή Πρωτοχρονιάς), Grecy przygotowują obfite stoły i organizują przyjęcie, choć zwykle nie ma ono zbyt hucznego charakteru. Stoły pozostają pełne aż do rana, ponieważ wierzy się, że w nocy Agios Vasilis, przynosząc prezenty, odwiedza domy, by się posilić. To w tym dniu głowa rodziny dzieli ciasto świętego Bazylego, Vasilópity (Βασιλόπιτα), które przygotowuje się tylko raz w roku. Każdy kawałek ciasta poświęca się Jezusowi, Maryi, świętemu Bazylemu, domowi oraz zwierzętom. W cieście zawsze znajduje się ukryta moneta, a osoba, która ją znajdzie, może liczyć na szczęście i pomyślność w nadchodzącym roku. Wieczór z 31 grudnia na 1 stycznia to czas, który spędza się w gronie rodziny, często domownicy w tym czasie grają w gry karciane. Dopiero po przywitaniu Nowego Roku chętni domownicy wychodzą do klubów świętować ( kluby otwierają się przed 1 rano i są otwarte do rana).
Owoc granatu
Grant ma dla Greków znaczenie symboliczne, stanowiąc istotny element obchodów wielu świąt i uroczystości. Pierwsza osoba, która w Nowym Roku przekroczy próg domu, powinna rozbić o niego owoc granatu. Zwyczaj ten, w niektórych częściach Grecji, jest wciąż praktykowany. Rozbicie granatu na Nowy Rok symbolizuje obfitość i dostatek w nadchodzącym roku. Natomiast podczas wesela nasiona, które rozsypują się z owocu, są symbolem płodności i zwiastują liczne potomstwo.
Objawienie Pańskie
Okres świąteczny w Grecji kończy się w dniu Objawienia Pańskiego – 6 stycznia określanego tutaj jako Theofánia lub ton Fóton (Θεοφάνια, των Φώτων). W Grecji Jest to święto niezwykle uroczyste. Podstawowym obrzędem w całej Grecji jest uczestnictwo w prawosławnej liturgii, po której duchowni, w towarzystwie wiernych, udają się nad brzegi rzek, jezior lub morza. Tam, na pamiątkę chrztu Jezusa w Jordanie, dokonują wyświęcenia wody, a następnie wrzucają do niej krucyfiks. Wyłowienia go podejmują się zazwyczaj młodzieńcy. Wierzy się, że ten, kto uda się to zrobić, otrzyma Boże błogosławieństwo na nadchodzący rok.
Święta Bożego Narodzenia w Grecji stanowią dzisiaj połączenie tradycji z wpływami zachodniej kultury. Ozdabianie ulic, placów czy ważniejszych budynków państwowych w miastach zaczyna się już pod koniec listopada. Nie brakuje tutaj ogólnie znanych na całym świecie plastikowych choinek czy Mikołajów. Mimo to, w wielu regionach Grecji nadal pielęgnowane są liczne tradycje i obyczaje. Wszystko to tworzy barwną mozaikę, będącą kolejnym przykładem greckiej, czasem zaskakującej różnorodności.
