Giulio Romano, fragment fresku z Sali Gigantów w Palazzo del Te w Mantui we Włoszech, 1532-1535
Hellenizm. Czy ktoś wierzy jeszcze w Zeusa?
Dziś Grecję uznaje się za kraj prawosławny. Religijne rytuały są tutaj często elementem życia codziennego. Prawosławie to też istotna część greckiej tożsamości i kultury, a kościół wciąż w znaczący sposób wpływa na rzeczywistość polityczną i społeczną. Czy grecka mitologia to już zatem tylko przeszłość, a mity faktycznie stanowią jedynie część greckiego dziedzictwa kulturowego i przypisane są zamierzchłym czasom? Pochopne przytaknięcie, jak się okazuje, nie jest jednak słuszne! Otóż czcicieli bogów olimpijskich można spotkać do dziś!
Wiara starożytnych Greków
Religię starożytnych Greków klasyfikuje się dziś jako jedną z religii tradycyjnych, czyli powstałych wskutek nawarstwiania się przez kolejne pokolenia poglądów religijnych i obrzędowości. Niezwykle istotną rolę w wierzeniach starożytnych odgrywała tradycja, postępowanie i czczenie bogów tak, jak czynili to przodkowie. Starożytni Grecy mieli wiele swobody w kwestii swoich wyobrażeń o świecie bogów. Najistotniejszą częścią ich religii była nie tyle osobista i duchowa relacja z bóstwem, co raczej kult oparty na rytualnym składaniu ofiar oraz cyklicznym udziale w obrzędach. Grecy nie posiadali swojej świętej księgi określającej prawdy wiary czy przykazy moralne, a mity zaś, choć objaśniały porządek świata, stanowiły w dużej mierze dzieło poetów, a nie kapłańskich kolegiów. Nie istniała jedna słuszna wersja mitu, a każdy historyk czy poeta samodzielnie interpretował w nim losy herosów i decyzje bogów. W mitologię starożytni nie wierzyli więc tak, jak chrześcijanie w historie biblijne. Błędnym byłoby jednak stwierdzenie, że wierzenia Greków sprzed tysięcy lat są już dzisiaj tylko częścią historii i europejskiego dziedzictwa. Wyznawcy bogów olimpijskich żyją
bowiem także i dzisiaj.
Świątynia Zeusa Olimpijskiego w Atenach
Współczesny Hellenizm – kopia dawnej religii czy inspiracja duchowością starożytnych?
Współczesny hellenizm jest religią politeistyczną, inspirowaną myślą i wierzeniami starożytnych Greków. Jego wyznawcy w religii sprzed tysięcy lat dostrzegają uniwersalne i nieprzemijające wartości. Helleniści czczą dwunastu greckich bogów olimpijskich oraz, na ile to możliwe we współczesnych warunkach, w swoim sposobie myślenia i działania odwołują się do praktyk i wierzeń starożytnych.
Hellenizm nie jest jednakże bezpośrednią kontynuacją religii starożytnej Grecji, lecz próbą jej odnowienia. Brak historycznej ciągłości oraz ograniczony zasób źródeł sprawia, że jego wyznawcy w dużej mierze muszą bazować na badaniach i opracowaniach współczesnych historyków, archeologów czy filologów. Ten swoisty, rekonstrukcyjny charakter hellenizmu nie ma jednak na celu dokładnego odwzorowania religii starożytnych, lecz raczej stworzenie nowego ruchu religijnego czerpiącego duchową inspirację z przeszłości
Podobnie jak w religii starożytnych Greków hellenizm cechuje wysoki stopień pluralizmu rytuałów i poglądów, brak sztywno ustalonych zasad oraz synkretyzm. Helleniści nie posiadają swojej świętej księgi ani narzuconych z góry zasad wiary. Za najwyższe objawienie bogów uznają oni świat, człowieka, a także ludzką historię. Wyznawcy swoje inspiracje religijne czerpią z mitologii greckiej, odczytywanej nie dosłownie, lecz jako zapis archetypicznych prawd i impuls do rozwoju osobistego. Inne ważne źródła dla hellenistów to dzieła Homera, Hezjoda, Salustiosa, Heraklita, Empedoklesa, Platona czy Arystotelesa.
Kult bogów olimpijskich i poszukiwanie szczęścia
W centrum wierzeń hellenistów znajduje się panteon greckich bogów olimpijskich. Istnieją oni jako oddzielne, samoistne byty, nie zaś jako przejawy absolutu, archetypy czy personifikacje. Bogowie, podobnie jak cała ludzkość, są częścią kosmosu, a prawa natury stanowią sposoby i przejawy ich działania.
Niezwykle istotna w hellenizmie jest etyka rozumiana jako sztuka, poprzez którą człowiek realizuje swoje powołanie i w sposób rozumny kieruje swoje życie ku szczęściu. To właśnie osiągnięcie szczęścia jest celem wyznawców tej religii. Narzędziem jego poznania jest rozum, najwyższą cnotą – postępowanie w zgodzie z ludzką naturą. Człowiek jako jednostka jest istotą prospołeczną, nie może funkcjonować w samotności, a prawdziwe szczęście może osiągnąć tylko pozostając częścią ludzkiej społeczności. To właśnie radość z rozumnego bycia tu i teraz jest największą nagrodą za dobre i cnotliwe życia hellenistów, którzy zwykle nie wierzą w kontynuację życia człowieka po śmierci. Innym ważnym elementem wiary współczesnych czcicieli bogów olimpijskich jest przekonanie o tym, że świat jest dobry, konieczny oraz boski. Poszczególne elementy świata są ubóstwione w panteonie bogów olimpijskich, co przekłada się tym samym na konieczność szanowania natury stanowiącej część boskiego kosmosu.
Jak zostać hellenistą?
Aby zostać hellenistą należy przejść rytuał wprowadzenia do wspólnoty wiernych nawiązujący do ceremonii wprowadzania nowego członka do domostwa praktykowanych w starożytnej Grecji. Wspólnota gromadzi się w domu wokół stołu lub ogniska – symbolicznie nawiązującego do miejsca, jakim w antycznej Grecji było palenisko, miejsce wokół którego gromadzili się mieszkańcy oraz wierni podczas obrzędów. Na stole zostaje umieszczona świeca poświęcona bogini Hestii. Najstarszy członek wspólnoty obmywa ręce, zapala świecę oraz odmawia modlitwę do bogini Hestii, po czym wprowadza nowego członka wspólnoty przez drzwi, a następnie siedmiokrotnie (w prawo) okrąża z nim stół. Pozostali wierni obsypują nowego członka wspólnoty ciastkami lub ziarnami, będącymi ofiarą dla duchów opiekuńczych. Następnie nowy członek staje przed świecą, odmawia modlitwę do wszystkich bogów oraz składa ofiarę z kadzidła. Po zakończeniu obrzędu najstarszy członek wspólnoty przewiązuje nowemu wiernemu białą wstążkę na czole lub ramieniu. Uroczystość wieńczy radosna uczta ze smakołykami i winem.
Modlitwy, rytuały i nabożeństwa
Kluczowe znaczenie dla hellenistów ma współcześnie codzienna modlitwa oraz nabożeństwo. Bazuje ona na hymnach oraz modlitwach kierowanych do bogów olimpijskich. Codziennie powinno odmawiać się modlitwy do Okeanosa (obmywając dłonie przed modlitwą), Hestii i Hermesa (na początek dnia), wszystkich Bogów oraz do Hyponosa (na zakończenie dnia). W kolejne dni tygodnia należy modlić się do Artemidy i Demeter (poniedziałki), Aresa i Hefajstosa (wtorki), Hermesa i Hestii (środy), Zeusa i Hery (czwartki), Afrodyty (piątki), Dionizosa i Posejdona (soboty), Apollina i Ateny (niedziele). Istnieje także porządek modlitw miesięcznych. Cały ich zbiór można znaleźć, na przykład, na polskiej stronie internetowej poświęconej hellenizmowi – olympeion.pl.
Przed podjęciem jakichkolwiek czynności kultowych (modlitwa, składanie ofiar, nabożeństwo) należy również przejść przez rytuał oczyszczenia. Jest on szczególnie istotny po pracy, (zwłaszcza brudzącej), po stosunku seksualnym, polucji, miesiączce, przelaniu krwi zwierzęcia (nie dotyczy ofiar), chorobie lub kontakcie z chorymi lub zmarłymi, po libacjach dla zmarłych czy dla sił chtonicznych. Do oczyszczenia służy woda – obmycie rąk lub kąpiel.
Podobnie jak w starożytnej Grecji w hellenizmie kapłaństwo nie odgrywa bardzo istotnej roli. Niektóre grupy hellenistów utworzyły jednak funkcję kapłana w celu realizacji zaprojektowanych przez siebie rytuałów ślubu lub pogrzebu. W większości przypadków jednak kapłani nie posiadają nadprzyrodzonych mocy lub autorytetu. Każdy wyznawca może modlić się i sprawować kult we własnym domostwie w gronie innych wiernych..
Hermes z małym Dionizosem dłuta Praksytelesa w Muzeum Archeologicznym w Olimpii, IV w p.n.e., fot. Tomasz Lidzbarski
Helleniści na świecie
Współcześnie hellenistów można spotkać w wielu krajach świata. Największe grono wyznawców tej religii znajduje się w Grecji i liczy około 2 tysięcy osób. Spora grupa hellenistów żyje też w Stanach Zjednoczonych. W Polsce do tej pory nie zarejestrowano żadnego hellenistycznego związku wyznaniowego, jednak istnieje grono osób podejmujące określone praktyki religijne indywidualnie. Najczęściej skupiają się oni wokół serwisów internetowych olympeion.pl oraz pantheion.pl.
Największą działającą obecnie organizacją hellenistyczną jest Najwyższa Rada Hellenów Etnicznych (gr. Ύπατο Συμβούλιο των Ελλήνων Εθνικών) działająca w Grecji od 1997 roku. W Stanach Zjednoczonych od 2001 aktywnie działa Hellenion, związek wyznaniowy dążący do wskrzeszenia religii starogreckiej. Hellenistów skupiają tam również zrzeszenia Elaio oraz Neokori. W Brazylii zaś od 2003 roku gromadzą się oni wokół portalu Reconstrucionismo Helênico no Brasil.
Sprawdź ofertę wycieczek!
Więcej informacji: www.magictours.pl
